Het is een onderwerp waar je de laatste tijd niet omheen kan, het gevecht tussen Polen en de Europese Unie. Zelfs als het recht je niet interesseert, heb je dit vast en zeker wel voorbij zien komen op het nieuws of op sociale media. Maar waar draait het probleem nou eigenlijk precies om? En wat is er juridisch nou precies waar?
Sinds 1 mei 2004 is Polen lid van de Europese Unie. Om lid te worden van de Europese Unie zijn er 3 vereisten. Ten eerste moeten nieuwe lidstaten een vrijemarkteconomie hebben, ten tweede moeten nieuwe lidstaten mensenrechten respecteren en ten derde moeten nieuwe lidstaten de Europese rechtsorde omarmen en respecteren.
In 2015 komen er verkiezingen in Polen en het resultaat van deze verkiezingen is ook meteen de aanleiding van een conflict waar wij het in dit artikel over gaan hebben. In datzelfde jaar worden de verkiezingen gewonnen door de PiS (Prawo i Sprawiedliwość en in het Nederlands, Recht en Rechtvaardigheid) partij en die hebben vervolgens nieuwe acties ondernomen in Polen waar diverse lidstaten van de Europese Unie niet al te blij mee zijn, omdat dit volgens deze lidstaten in strijd is met de beginselen waar de EU op gebouwd is. Enkele voorbeelden zijn een omstreden mediawet in 2016[1], het weigeren van het opnemen van vluchtelingen (hierbij moet wel duidelijk worden gemaakt dat Polen niet het enige land was dat dit deed)[2], Polen weigert de Europese klimaatplannen te ondertekenen[3], voert Polen een discriminerend beleid tegen de Poolse LHBTI-gemeenschap[4] en tot slot het belangrijkste, het wijzigen van de samenstelling van het constitutionele hof en het instellen van een disciplinaire kamer waar rechter beoordeeld worden. Deze kamer is door EU niet als een geldig gerecht erkend, omdat er twijfels zijn aan haar onafhankelijkheid.
De vraag die hier, in dit artikel, centraal staat is eigenlijk redelijk eenvoudig, wat heeft voorrang? Pools recht of Europees recht?
Maar om deze vraag te beantwoorden gaan we eerst in op de Trias Politica van Montesquieu, oftewel de machtenscheiding binnen een staat. We nemen hier Nederland als voorbeeld. De machtenscheiding bestaat uit een regering (uitvoerende macht), een parlement (wetgevende macht) en rechters (rechtsprekende macht).
In artikel 81 van de Grondwet van Nederland (hierna Gw) staat dat de regering en de Staten-Generaal samen de wetten vaststellen. De ministers vormen de uitvoerende macht in Nederland samen met de Koning, maar deze is beperkt volgens artikel 42 Gw. Artikel 117 Gw gaat over de rechterlijke macht. In Nederland bestaat deze uit rechtbanken, gerechtshoven en de Hoge raad.[5]
Terug naar Polen, want hoe zit het daar? Als een land wil toetreden tot de Europese Unie moet deze zich houden aan de regels en de kernwaardes van de EU en dus ook aan de zogenaamde ‘voorrangsregel’. De voorrangsregel houdt kortgezegd in dat het Europees Hof in Luxemburg de hoogste rechterlijke macht heeft. Artikel 46 EVRM zegt ook in zoveel woorden dat de uitspraken van het Hof bindend zijn. Doordat de coalitie in Polen o.l.v PiS is, heeft PiS de meerderheid in Polen heeft zij de wetgevende en de uitvoerende macht in haar macht. Dit betekent dat alleen de rechtsprekende macht nog wat kan doen indien de politiek zich niet aan de regels houdt. Dit klinkt in het begin erg dreigend, maar dit fenomeen doet zich in vrijwel alle EU-landen voor, het is gebruikelijk dat de uitvoerende macht steunt op een meerderheid van de wetgevende macht. De Pis partij wil ook deze macht overnemen. Dit doen ze door rechters die het niet met ze eens zijn ‘weg te halen’, te zeggen.[6] Dit ‘weghalen’ gebeurt door een Disciplinaire kamer die in het leven is geroepen door de regering.
Maar Polen dacht er anders over, want zij heeft onlangs een tuchtcollege in het leven geroepen wat volgens de Europese Commissie niet mocht. Dit tuchtcollege is samengesteld door de regering en de president en bestaan derhalve dus uit regeringsgezinde rechters en heeft de taak om rechters die ‘waren afgezet’ te bestraffen. De reden dat dit niet mocht volgens het Hof van Justitie EU was vanwege het feit dat de rechters niet onpartijdig waren en dit dus de rechtstaat en democratie ondermijnt. Op 15 juli oordeelde het Poolse Constitutionele Hof vervolgens met een eigen vonnis dat er geen probleem was.[7] Dit was één van de eerste keren dat Polen dus aan de EU indirect liet zien dat het Poolse recht boven EU recht stond.
Naast deze juridische discussie spelen zich ook politieke spelletjes af tussen Polen en de Europese Unie. Je zou namelijk kunnen beredeneren dat als Polen het niet eens is met de Europese Unie en als dit andersom ook het geval is, waarom Polen niet a la Groot-Brittannië ook uit de Europese Unie gaat?
De Europese Unie wil niet dat Polen weggaat uit de Europese Unie, omdat Polen een groot land is met 40 miljoen inwoners en wil ook niet een groeiende economie kwijtraken. Een andere reden is de angst dat als Polen uit de Europese Unie gezet zou worden dit ergere gevolgen voor de democratie in Polen zou kunnen betekenen.
Polen zelf wil ook niet uit de Europese Unie stappen. Allereerste is de meerderheid van de Poolse bevolking blij met de Europese Unie en het geld wat zij krijgen. Daarnaast kan de Europese Unie Polen niet eruit zetten, dat kan een land alleen zelf beslissen. Tot slot heeft Polen ook binnen de EU-bondgenoten, zoals Hongarije en Tsjechië. Dus zelfs als de EU Polen wil bestraffen met zware sancties, dan hebben zij daarvoor toestemming nodig van alle leden van de EU en dat zal nooit gebeuren, aangezien Polen altijd (tot nu toe het geval) steun heeft van Hongarije en Tsjechië. Ondanks dat het moeilijk klinkt kan de Europese Unie Polen toch nog bestraffen met onder andere een dwangsom (boete) of het terughouden van Europese subsidies zoals coronasteungeld.
Concluderend kan je dus eigenlijk stellen dat wat in Polen gebeurt juridisch gezien niet klopt. Daarnaast spelen zich veel politieke spelletjes rond tussen de EU en Polen. Dus dit verhaal is nog lang niet uitgelezen.
Door Hollando Bangun
[1] https://nos.nl/artikel/2411023-poolse-president-spreekt-veto-uit-over-omstreden-mediawet
[2] https://www.trouw.nl/buitenland/eu-hof-hongarije-polen-en-tsjechie-weigerden-asielzoekers-ten-onrechte~b0aa38eb/
[3] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/4955081/waarom-polen-europese-klimaat-doelen-eu-green-deal-kolen-milieu
[4] https://www.trouw.nl/buitenland/poolse-regio-zwicht-voor-europese-druk-en-schrapt-lhbt-vrije-zone~bf5f5563/
[5] https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vkndm7nuwdwh/de_trias_politica_in_de_nederlandse
[6] https://www.youtube.com/watch?v=_lDnlo55vrg&t=448s
[7] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_21_7070
Bronnenlijst:
https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vkndm7nuwdwh/de_trias_politica_in_de_nederlandse
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_21_7070
https://nos.nl/artikel/2389092-uitspraak-pools-hof-kan-verhoudingen-met-eu-verder-op-scherp-zetten
https://nos.nl/artikel/2403602-europees-parlement-wil-commissie-bij-de-rechter-dwingen-om-polen-aan-te-pakken
https://europadecentraal.nl/voorrangsbeginsel-europees-recht-staat-boven-het-nationale-recht/
https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-12-02/eu-gets-court-boost-in-bid-to-rein-in-renegades-poland-hungary
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62021CN0157
https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/0104c3f9-a0bb-11eb-b85c-01aa75ed71a1
https://www.youtube.com/watch?v=_lDnlo55vrg
https://www.trouw.nl/buitenland/poolse-regio-zwicht-voor-europese-druk-en-schrapt-lhbt-vrije-zone~bf5f5563/
https://www.trouw.nl/buitenland/eu-hof-hongarije-polen-en-tsjechie-weigerden-asielzoekers-ten-onrechte~b0aa38eb/
https://nos.nl/artikel/2411023-poolse-president-spreekt-veto-uit-over-omstreden-mediawet
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/4955081/waarom-polen-europese-klimaat-doelen-eu-green-deal-kolen-milieu
Dutch 
English
Comments are closed